Op 2 mei 2022 publiceerde De Volkskrant het opinie-artikel van Dr. Annemarie Middelburg, coördinator van de werkgroep naamrecht van onze vereniging. Hieronder haar artikel:

Correspondent Rosa van Gool (de Volkskrant, 27 april 2021) meldde dat het afgelopen is met de vrouwendiscriminatie in het Italiaanse naamrecht. Het Grondwettelijk Hof in Rome heeft de huidige wetgeving van tafel geveegd. Italiaanse baby’s krijgen voortaan standaard de naam van beide ouders. Die mogen ook samen kiezen voor de naam van één van de ouders.

Wie gelooft dat in Nederland mannen en vrouwen gelijk zijn voor de wet (en wie gelooft dat niet?) zal denken dat wij dit in ons land al lang netjes geregeld hebben. Maar dat is helaas niet zo.

Vrouwendiscriminatie in Nederland

Toen ik een aantal maanden geleden mijn achternaam aan mijn dochtertje wilde doorgeven, moest mijn man mee naar het gemeentehuis om een zogenaamde ‘akte van naamskeuze’ op te maken. Ja, u leest het goed. Mijn man moest hier toestemming voor geven. Nu heb ik het geluk dat ik een geëmancipeerde echtgenoot heb en wij het eens waren over de achternaam. Maar stel nu dat wij het niet eens waren geworden? Dan had mijn dochtertje automatisch de achternaam van haar vader gekregen. Anno 2022 is het naamrecht in Nederland nog steeds een schoolvoorbeeld van ongelijke behandeling en directe seksediscriminatie. Hieronder de geschiedenis in een notendop.

Jaren negentig: meer keuze, maar geen gelijkheid m/v

In 1991 werd Nederland partij bij het Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen (het VN-Vrouwenverdrag). Sindsdien moet ons land mannen en vrouwen dezelfde rechten en verantwoordelijkheden als ouder met betrekking tot hun kinderen garanderen. Hetzelfde jaar lag er een wetsvoorstel waarin ouders samen kunnen kiezen voor vadersnaam óf moedersnaam. Een dubbele achternaam was onbespreekbaar voor het Ministerie van Justitie: nergens voor nodig, on-Nederlands. Enige probleem: als ouders niet tot een gezamenlijke keuze komen, welke naam moet de ambtenaar van de burgerlijke stand dan inschrijven? Tussen 1991 en 1997 werden alle denkbare varianten van een “vangnetbepaling” besproken. Maar in de slotfase sloot de VVD zich aan bij oppositiepartij CDA. Bij gebreke van overeenstemming zou de naam van de vader worden ingeschreven. De gelijkberechtiging van mannen en vrouwen werd dus alsnog ingeruild voor vaders-wil-is-wet.

Het VN-comité dat toezicht houdt op het Vrouwenverdrag heeft Nederland al driemaal op de vingers getikt omdat de huidige wet indruist tegen het fundamentele uitgangspunt van gelijkheid, maar helaas denkt het Ministerie van Justitie nog steeds het beter te weten.

D66 neemt het vaandel over: de strijd voor de gecombineerde achternaam

Maar zie: D66 wierp zich op als voorvechter van een nieuwe keuzemogelijkheid: de combinatie van de namen van beide ouders, waarmee meteen de vrouwendiscriminatie zou kunnen worden beëindigd. Dat werd een lang gevecht. In 2019 kreeg de partij steun in de Tweede Kamer voor een motie waarin gevraagd werd met een wetsvoorstel te komen. Dat werd uiteindelijk pas eind 2021 ingediend. Ouders mogen gaan kiezen voor een gecombineerde geslachtsnaam, maar als er geen overeenstemming kan worden bereikt? Natuurlijk de naam van de vader!

Rutte-IV: oude wijn in nieuwe zakken?

Het nieuwe kabinet, dat zich graag presenteert als een geëmancipeerde ploeg met een mooie m/v-balans, heeft de kans laten lopen het wetsvoorstel meteen met een nota van wijziging te ontdoen van de discriminerende vangnetbepaling. Technisch-juridisch is dat een fluitje van een cent: een paar woorden wijzigen. De verantwoordelijkheid ligt nu bij de nieuwe minister voor Rechtsbescherming: Franc Weerwind (D66). Hij moet reageren op het verslag van de Tweede Kamer. D66, PvdA, Volt en Bij1 hebben daarin al laten blijken dat een sekseneutrale vangnetbepaling noodzakelijk is. En het is verstandig als het kabinet ook even naar België kijkt. Eenzelfde voorstel als het Nederlandse kabinet nu doet, werd daar in 2014 aangenomen. Maar omdat België een Grondwettelijk Hof heeft, moest de federale wetgever die wet in 2016 corrigeren. Geen overeenstemming tussen ouders? Dan beider naam, in alfabetische volgorde. Wat mij betreft een prima oplossing.